योग ऋषि स्वामी रामदेवजीको जन्म हरियाणाको एउटा गाउँ महेंद्रगढ़मा श्रीमती गुलाब देवी र श्री राम निवासजीको घरमा भएको थियो। उँहाले प्रारम्भिक शिक्षा गाउँकै विद्यालयबाट गर्नुभएको थियो। १४ वर्षको उमेरमा उहाँलाई कालवा (जिन्द, हरियाणा नजिकै) को गुरुकुलमा भर्ना गरियो, जहाँ उहाँले संस्कृत र योगको अध्ययन गर्नुभयो। उँहाले आचार्य श्री बलदेवजीको मार्गर्देशनमा संस्कृत, व्याकरण, योग, दर्शन, वेद र उपनिषद्हरुमा विशेषज्ञताको साथ स्नातकोत्तर (आचार्य) डिग्री हासिल गरेपछि स्वामीजी, महर्षि दयानन्दको जीवन र लेखनबाट प्रेरित भई उहाँले सत्यार्थ प्रकाश र ऋग्वेद भाष्याभूमिको राम्ररी अध्ययन गर्नुका साथै महर्षि पतंजालिद्वारा प्रतिपादित योगको पनि अध्ययन गर्नुभएको थियो। स्वामीजी संस्कृत व्याकरण र आयुर्वेदबाट निरन्तर रुपमा प्रभावित हुनुहुन्थ्यो।
सानै उमेरदेखि नै उहाँसँग उद्देश्यको स्पष्ट भावना थियो र उहाँ ब्रह्मचर्य र तपस्याको जीवनमा समर्पित हुनुहुन्थ्यो। गुरुकुलमा योग, पाणिनीको अष्टाध्यायी र पतञ्जलीको महाभाष्य सिकाउने अवधि पछि स्वामीजी सांसारिक व्याकुलताबाट टाढा एकान्तको खोजीमा हिमालयको गङ्गोत्री गुफाको यात्रा प्रारम्भ गर्नुभएको थियो।
उहाँले योग र आयुर्वेदको प्रचारप्रसार र भारतको सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक प्रणालीमा सुधार गर्नुभएको छ। । सौभाग्यवश, उहाँले आचार्य बालकृष्णजीलाई भेट्नु भयो, एक आत्मीय मित्र र सहपाठी जो यस्तै विचारको खोजीमा हुनुहुन्थ्यो र यस ठुलो कार्य सुरु गर्नका लागि उहाँहरू एकजुट हुनुभयो।
स्वामीजीले पतंजलि योगको रहस्यलाई उजागर गरी लोकप्रिय बनाउने जिम्मेवारी आफै लिनुभएको छ, जबकि आचार्यजीले आयुर्वेद चिकित्सा प्रणालिको प्रभावकारितामा मानीसहरुको विश्वास पुन स्थापित गर्ने कार्यमा आफूलाई समर्पित गर्नुभएको हो। स्वामीजीको मुख्य ध्यान भारतका साथसाथै विश्वभरका मानिसहरूलाई योग र आयुर्वेदलाई आफ्नो जीवनशैलीको रूपमा अपनाउने कुरामा केन्द्रित छ। रोग र विकारहरूको उपचारका लागि उहाँको दृष्टिकोण व्यावहारिक, उदार र गैर-साम्प्रदायिक छ। स्वामीजीले दुई लोकप्रिय हिन्दी पुस्तकहरूमा योगको फाइदाहरूको बारेमा वर्णन गर्नु भएको छ :-
योग शिविर जहाँ देशभरका हजारौँ सहभागीहरूले भाग लिने गर्दछन्, उहाँले विशेष गरी आठवटा प्राणायामको अभ्यास गर्नमा जोड दिनु भएको छ:-
1.भस्त्रिका 2.कपालभाति 3.बाह्या/अग्निसार 4.उज्जायी 5.अनुलोम विलोम 6.भ्रामरी 7.उद्गीथ 8.प्रणव
उहाँले सूक्ष्म (हल्का) व्यायाम, विभिन्न रोगहरूको लागि विशिष्ट आसनहरू, साथै सरल घरेलु उपचार र आयुर्वेदिक औषधिहरूलाई पनि जोड दिनुहुन्छ। छोटो समयमै योग र आयुर्वेदिक उपचार पद्दतीको नतिजा उत्साहजनक र अचम्म लाग्दो रहेको छ। मानिसहरूले योगलाई ठूलो रूपमा लिएका छन्; पतञ्जली योगपीठद्वारा प्रशिक्षित र प्रमाणित योग शिक्षकहरूको निर्देशनमा सर्वसाधारणहरुले योग गर्दै आएका छन्। उनीहरूले यसलाई आस्था, ZEE टिभी, स्टार र सहारा जस्ता भारतीय टिभी च्यानलहरूमा हेरिरहेका र फलो गरिरहेका छन्। पतञ्जली योगपीठले तयार पारेको अडियो–भिडियो सामग्रीको सहयोगमा पनि योग सिकिरहेका छन् । स्वामीजीले आफ्नो पुस्तक योगदर्शनमा पतञ्जलिको योगसूत्रलाई सरल हिन्दीमा व्याख्या गर्नुभएको छ।
आफ्नो सपनालाई आकार दिँदै, स्वामीजीले सन् 1995 मा भारतको उत्तराखण्ड प्रदेशको हरिद्वार जिल्लाको कनखलमा दिव्य योग मन्दिर (ट्रस्ट) स्थापीत गर्नुका साथै ब्रह्मकल्प चिकित्सा, दिव्य फार्मेसी, दिव्य प्रकाशन, दिव्य योग साधना, पतञ्जली योगपीठ (ट्रस्ट) हरिद्वार, महाशय हीरालाल आर्ष गुरुकुल, किशनगढ घसेरा, महेन्द्रगढ, हरियाणा, योगग्राम,पतंजलि वेलनेस, भारत स्वाभिमान (ट्रस्ट) र अन्य धेरै संस्थाहरु स्थापना गर्नुभएको छ।
योगले शारीरिक, मानसिक र आध्यात्मिक स्वास्थ्यको ख्याल राख्दछ, तर पनि देशभक्तिको जोश, साहस र सशक्त चरित्रका माध्यमबाट देशको सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक व्यवस्थामा सुधार ल्याउन सकिन्छ, जसको जीवित उदाहरण स्वामी रामदेवजी स्वयम हुनुहुन्छ। उहाँले भारतीय सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक परिदृश्यको मूल कारणहरुलाई समेटेर भारत स्वाभीमान आन्दोलन सुरू गर्नुभयो। उहाँले देश र लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउन जनतालाई अगाडि आउन आह्वान गर्नुभएको छ। स्वामीजी आफ्नो स्वदेशी उत्पादनहरुमा गर्व गर्दै लागुऔषध मुक्त, शाकाहारी र भ्रष्टाचार मुक्त नेपाल हेर्न चाहनुहुन्छ। उँहाको मन आध्यात्मिकताको अलौकिक क्षेत्रमा भएतापनि उँहाको खुट्टा पृथ्वीमा दृढतापूर्वक गडेको छ, जहाँ आफूलाई माटोको उपचार र संवर्धन, गाई संरक्षणका साथै गंगाको सर-सफाई जस्ता गतिविधिमा पनि ध्यान केन्द्रित गरी जिन्दगी अनुभव गर्नुहुन्छ।
